Hnattvæðing umhyggjunnar

Miðnæturmessa í Dómkirkjunni á jólanótt 2014

 

Á helgri jólanótt sláumst við í för með hirðunum í Betlehem og virðum fyrir okkur ungbarnið og hlustum eftir englakórunum sem syngja um frið á jörðu og frelsarann sem fæddur er. Og við tökum undir með þeim, enn einu sinni eru það þið, sem færið okkur þann söng, Þorgerður og Kór Menntaskólans í Hamrahlíð. Guð launi það og blessi ykkur og allt sem að ykkur stendur. Guð gefi ykkur og okkur öllum gleðileg jól!

Hér á eftir munum við heyra gamlan íslenskan jólasálm:

Jörð og himnar, menn og englar

saman ræða.

Guð vor allra, barn í stalli,

lét sig fæða.

Hinn mesti

minnstan allra gjörði sig.

Leysti mig.

 

Þetta eru jólin, hin kristnu jól, kristin trú tjáð, útlegging á einfaldri sögu jólaguðspjallsins. Hlustaðu á með hjartanu. Guð vor allra, almættið, hinn mesti minnstan allra gjörði sig. Móðurlíf Maríu var bústaður hans, fæðingarhríðir hennar hættuför hans, varnarlauss barns inn í þennan heim, til þess að enginn og ekkert í heimi hér sé undanskilið návist Guðs, í öllu vill hann vera einn af okkur og deila með okkur kjörum. Í öllu. Og leysa, frelsa þig og mig og allan heiminn.

Síðar átti þetta barn eftir að vaxa upp og marka dýpri heillaspor í heiminum en nokkur annar. Eitt af því sem markar sérstöðu hans er að hann gerði málefni þeirra sem minna mega sín að sínu, kemur börnum og konum sérstaklega til varnar, bendir reyndar á barnið sem fyrirmynd. Segir að leiðin til að opnast fyrir þeim raunveruleika sem hann vitnar um og því lífi sem hann gefur, sé að vera sem barn. Með opinn, leitandi huga trúartausts og kærleika.

Sú hreyfing sem Jesús hratt af stað er hnattvæðing umhyggjunnar þvert á allar markalínur kynþátta og þjóðernis. Jólaguðspjallið er eins og mynd af því og hin siðferðislega skýrskotun hinna kristnu jóla: Ekki hnattvæðing markaðsaflanna og neyslunnar, sem við erum einatt svo upptekin af, nei, hnattvæðing umhyggjunnar fyrir lífinu. Og við erum í þessu samhengi sem umlykur okkur. Kristin trú er miklu frekar samhengi en skoðanir, samhengi að vera í og kórsöngur í hjartanu, eins og Guðrún Eva Mínervudóttir, rithöfundur, orðaði það  á dögunum. Kórsöngur í hjartanu. Varðveitum þann söng og látum hann knýja okkur til góðs fyrir aðra.

 

Friðarverðlaunahafar Nóbels í ár, þau Malala Yousafzay og Kailash Satyarthi, voru bæði heiðruð vegna baráttu sinnar fyrir réttindum barna. Það var verðskuldað. Barátta Malölu fyrir menntun stúlkna er okkur öllum vel þekkt, en starf Satyarthi til frelsunar barna úr ánauð hefur síður ratað í fréttir. Þau eru ótal mörg börnin sem hann hefur stuðlað að því að leysa úr þrældómsfjötrum í heimalandi sínu. Ég vil minna á að fjölmargir Íslendingar hafa á umliðnum árum lagt sitt að mörkum til að leysa indversk börn úr þrældómi og skuldaánauð að tilstuðlan Hjálparstarfs kirkjunnar. Ég hef séð með eigin augum hvernig það gengur fyrir sig. Sú sjón að sjá börn þrælkuð við háskalegar og heilsuspillandi aðstæður myrkra á milli og líta helst aldrei glaðan dag, það líður manni ekki úr minni. Nei. Né heldur sú sjón að hitta barn sem hafði búið við slíkt en er nú frjálst, leyst úr fjötrum og nýtur umhyggju og menntunar. Því gleymir maður aldrei.

Í þakkarræðu sinni í Osló sagði Satyarthi: „Hnattvæðum umhyggjuna og frelsum öll börn! Gleymdu börnin sem þrá menntun, hræddu börnin sem þrá frið… Hverju sinni sem ég hef séð fyrsta bros á andliti barns sem hefur verið leyst úr ánauð hef ég séð Guð brosa.“  Svo vitnaði Satyarthy, sem er hindúi, – tökum eftir því! – hann vitnar í orð Jesú: „Leyfið börnunum að koma til mín og varnið þeim eigi, þeirra er himnaríki.“

 

En hvað getur ein manneskja gert? Satyarthi svaraði því með sögu sem hann lærði sem barn. Skógareldur braust út og öll dýrin lögðu á flótta, þar á meðal ljónið, konungur dýranna. Allt í einu mætti það svölu sem þaut í áttina að eldinum. „Hvað í ósköpunum ertu að gera?“ Hrópaði ljónið. „Ég er með vatnsdropa í nebbanum og ætla að slökkva eldinn,“ sagði Svalan, stolt. „Ha!“ hnussaði ljónið, „hvernig heldurðu að þú getir slökkt skógareld með einum vatnsdropa?“ En svalan svaraði að bragði: „Ég geri það sem ég get.“

 

Öll getum við lagt okkar litla skerf að mörkum að betra heimi, betra lífi. Hvert og eitt okkar, og áreiðanlega meir en við getum ímyndað okkur. Munum eftir orðum Malölu: „Eitt barn, einn kennari, einn blýantur og ein bók getur breytt heiminum.“ Þetta sagði hún, hugrakka stúlkan, sem hatursfullir ofstækismenn reyndu að myrða öðrum stúlkum til viðvörunar.

Og það var gert í nafni trúar, í nafni Guðs!!!!

Ekki þess Guðs sem mestur er og gerðist minnstur allra, til að leysa, frelsa! Hann hafnar leið ofbeldis og illvirkja. Minnstan allra gjörði sig. Þó hafa sannarlega illvirki verið framin í nafni hans í sögu og samtíð. Illskan og ofstækið er alls staðar að finna og leitar færis. En því verður ekki móti mælt að með Jesú kom nýr mælikvarði og viðmið inn í heiminn okkar, ný guðsmynd og mannskilningur. Við verðum að gæta þess að það glatist ekki úr minningu og menningu okkar frammi fyrir fælni, fordómum, trúarlegum og pólitískum hroka og ofstæki í alskyns litbrigðum sem sækir hvarvetna á.

Í Betlehem fór hinn mesti, almættið, að tala við manninn augliti til auglitis, með mannlegri rödd, ekki þrumuraust yfirvalds eða dómara, jafnvel ekki spámanns, heldur í ambri og gráti varnalauss barns sem fátæk móðir vafði örmum í köldu fjárhúsi. Og síðar í máli og rómi þess manns sem hann óx til að verða, Jesús Kristur. „Hinn mesti, minnstan allra gjörði sig. Leysti mig.“ Þegar við förum að heyra rödd Guðs í gráti barnsins og skynjum að við erum öll þrátt fyrir allt eins, hver sem við erum og hvaðan runnin, öll fæddumst við nakin og nötrandi af móðurlífi og öll eigum við meir og minna allt sameiginlegt sem skiptir máli þegar allt kemur til alls. Við erum systkin, börn hins sama Guðs. Fæst okkar hugrakkar hetjur, yfirleitt vanmegna og varnalaus og þurfum hjálp, þörfnumst hvert annars, og æðri máttar, Guðs. Jesús vill kenna okkur að hlusta á hvert annað án ótta, án tortryggni, án fyrirvara, án reiði, og takast í hendur þvert á alla múra og markalínur, takast í hendur í þágu umhyggju, réttlætis og friðar, og bera birtu Guðs og bros áfram, að lífið leysist úr viðjum myrkursins. Réttlæti og friður verða fyrst þegar við erum tilbúin að vera manneskjur, mannleg, hættum að dýrka valdið og auðinn, hættum að meta ágirndina meir en örlætið, ofbeldið fremur en mildina, og horfumst í augu og opnum hjörtu okkar og arma fyrir umhyggjunni.

Þetta eru jólin að segja. Þetta er kjarni trúar og siðar kristninnar. Og er ekki merkilegt að hugsa til þess að einmitt á aðventu og jólum þá leggst yfir heilt samfélag samstaða um að auðsýna náungakærleika, góðvild og gleði?  Hnattvæðing umhyggjunnar. Er það ekki merkilegt? Enn glitra þau kristnu áhrif gegnum kauptíðina og ærustuna, ofgnóttina og sjálfselskuna. Og kórsöngurinn ómar í hjartanu. Bara að sá ómur og heilnæmu áhrif endist og knýi hjörtu okkar til góðra verka í þágu lífsins og náungans. Þú hefur það í þinni hendi, ef þú lýkur upp hjarta þínu fyrir barninu, sem er frelsari heimsins:

Jörð og himnar, menn og englar

saman ræða.

Guð vor allra, barn í stalli,

lét sig fæða.

Hinn mesti

minnstan allra gjörði sig. Leysti mig.

 

Laufey Böðvarsdóttir, 1/1 2015 kl. 13.08